Veilig werken met ATEX

Veelgestelde vragen

• Wat betekent ATEX?

  ATEX is een afkorting van de Franse woorden ATmosphere EXplosible. ATEX is de benaming voor de Europese wetgeving op het gebied van explosieveiligheid.

• Welke ATEX-richtlijnen zijn er?

  Binnen de EU zijn er 2 ATEX-richtlijnen opgesteld die de EU-landen in hun nationale wetgeving moeten opnemen: ATEX 114 en ATEX 153.
  
  ATEX 114 (Richtlijn 2014/34/EU)
  Deze richtlijn gaat over de certificering van apparatuur die wordt gebruikt in explosiegevaarlijke zones. Apparatuur moet voldoen aan technische eisen, voorzien zijn van CE- en ATEX-markering en afgestemd zijn op de juiste zone-indeling. ATEX 114 waarborgt dat machines en installaties veilig inzetbaar zijn in omgevingen met explosiegevaar.

  ATEX 153 (Richtlijn 1999/92/EG)
  Deze richtlijn richt zich op de veiligheid van werknemers in omgevingen met explosiegevaar. Werkgevers moeten een explosierisico-analyse uitvoeren, zones indelen, preventieve maatregelen treffen, noodplannen opstellen en medewerkers voorzien van training. ATEX 153 zorgt voor een veilige werkomgeving in sectoren zoals de chemie, olie en gas.

• Welke bedrijven moeten voldoen aan ATEX?

  ATEX is verplicht voor bedrijven die werken in explosiegevaarlijke omgevingen of met brandbare stoffen, gassen of stof.
  
  Dit geldt o.a. voor de chemische industrie, olie- en gasbedrijven, voedselverwerking, opslag en transport van brandstoffen en alle organisaties waar werknemers risico lopen door explosieve atmosferen.
  
  Fabrikanten van apparatuur voor deze zones moeten voldoen aan ATEX 114, werkgevers en werkplekken aan ATEX 153.

• Wat is een explosieve atmosfeer?

  Een explosieve atmosfeer ontstaat wanneer brandbare stoffen (zoals gas, damp, nevel of stof) zich met lucht mengen en in aanraking komen met een ontstekingsbron. Denk aan vonken, hete oppervlakken of statische elektriciteit. Dit kan leiden tot een explosie.

  Voorbeelden van situaties waar dit voorkomt zijn:

  • Graansilo’s en voedselverwerking: door stofophoping van granen of suiker
  • Chemische industrie en verfspuiterijen: door oplosmiddelen en dampen
  • Olie- en gasbedrijven, tankstations en depots: door brandbare gassen en dampen
  • Houtbewerking: stofexplosies door fijn zaagsel
  • Bakkerijen: door meelstof dat in de lucht hangt

  ATEX-richtlijnen zijn ontwikkeld om de risico’s in deze omgevingen te beperken en veiligheid te waarborgen.

• Wat zijn ATEX-zones, welke zones zijn er en hoe herken ik ze?

  ATEX-zones zijn gevarenzones in gebieden waar een explosieve atmosfeer kan ontstaan en geven aan hoe groot de kans is op een explosie. Volgens ATEX 153 zijn werkgevers verplicht deze zones vast te leggen om risico’s te beheersen en veilige apparatuur te gebruiken. 

  De zones worden als volgt ingedeeld:

  • Zone 0 (gas)/ 20 (stof): voortdurend of vaak explosiegevaar (vb. in een tank met gas of silo met meelstof)
  • Zone 1 (gas) / 21 (stof): regelmatig explosiegevaar tijdens normaal gebruik (vb. vulpunt van machine)
  • Zone 2 (gas)/ 22 (stof): zelden en kortstondig explosiegevaar (vb. lekkage/schoonmaak)

  Goed om te weten: Gas- en dampexplosiegevaar vallen onder zones 0, 1, 2, stofexplosiegevaar onder zones 20, 21, 22 en hoe lager het nummer, hoe groter en vaker het risico. Deze indeling moet worden vastgelegd in het explosieveiligheidsdocument (EVD) van het bedrijf.

  Explosiegevaarlijke zones herken je aan de aanwezigheid van brandbare stoffen (gassen, dampen, poeders), mogelijke ontstekingsbronnen (wrijving, elektrische apparatuur, hitte) en gebrekkige ventilatie (ophoping van stof/gas). Ook is het verplicht in deze omgevingen te werken met Ex-gecertificeerde apparatuur. Werkomgevingen met ontploffingsgevaar worden duidelijk gemarkeerd met Ex-veiligheidsborden volgens de ATEX-richtlijn.

• Welke maatregelen en middelen zijn verplicht bij ATEX?

  In explosiegevaarlijke zones schrijft de ATEX-wetgeving zowel technische als organisatorische maatregelen voor om risico’s te beperken.

  Verplichte maatregelen en middelen zijn onder andere:

  • Apparatuur: Alleen ATEX-gecertificeerde apparatuur en machines, afgestemd op de juiste zone (Zone 0/20, 1/21 of 2/22). Dit voorkomt vonken of hete oppervlakken.
  • Gereedschap: Gebruik van explosieveilig handgereedschap (bijv. vonkvrij koper- of bronsgereedschap).
  • Kleding en PBM’s: Antistatische en vonkvrije werkkleding en schoenen om elektrostatische ontlading te voorkomen.
  • Ventilatie en detectie: Goede ventilatie, gas- of stofdetectiesystemen en afzuiging om ophoping van brandbare stoffen te vermijden.
  • Organisatie: Een explosieveiligheidsdocument (EVD), duidelijke zone-indeling, noodplannen en training van medewerkers.

• Welke ATEX-opleidingen zijn er?

  ROVC biedt diverse officiële ATEX-opleidingen volgens IECEx aan. Deze cursussen zijn bedoeld voor verschillende functies en helpen organisaties te voldoen aan de ATEX-richtlijnen voor werken in explosiegevaarlijke omgevingen.

  • Ex 000 – ATEX Bewustzijn / Awareness
    Voor iedereen werkt in explosiegevaarlijke omgevingen, maar zelf geen technische werkzaamheden uitvoert. Focus op basiskennis en bewustwording. Zowel via klassikaal als e-learning beschikbaar. Ook in het Engels.
  • Ex 001 – ATEX Basisprincipes
    Voor medewerkers in explosiegevaarlijke omgevingen die meer technische basiskennis willen over ATEX, zoals zone-indeling en beschermingswijzen. Zowel via klassikaal, e-learning als herinstructie. Ook in het Engels.
  • Ex 005 – ATEX Reparatie & Revisie Materieel
    Voor monteurs en technici die explosieveilig materieel repareren of reviseren volgens de geldende normen. Bekijk de cursus.
  • ATEX voor Monteurs
    Gericht op monteurs die apparatuur installeren, testen en onderhouden in explosiegevaarlijke omgevingen. Bekijk de cursus.
  • ATEX voor Technici
    Voor technici die werken met complexere elektrotechnische installaties en materieel in ATEX-zones. Bekijk de cursus.
  • ATEX voor Engineers
    Voor engineers en ontwerpers die installaties en componenten ontwikkelen voor explosiegevaarlijke gebieden. Bekijk de cursus.
  • ATEX voor Veiligheidskundigen
    Voor veiligheidskundigen die risico’s beoordelen en beheersmaatregelen opstellen binnen organisaties met explosiegevaar. Bekijk de cursus.
  • ATEX voor Inspecteurs
    Voor elektrotechnici die inspecties uitvoeren aan bestaande en nieuwe explosieveilige installaties. Bekijk de cursus.
  • ATEX voor Auditoren
    Voor auditoren die audits uitvoeren van explosiegevaarlijke omgevingen, beheerssystemen en processen. Bekijk de cursus.
  • ATEX Veiligheid bij Waterstofsystemen – Design & Engineering
    Voor engineers en veiligheidskundigen die zich richten op veiligheid en ontwerp van waterstofsystemen. Bekijk de cursus.

• Hoe lang is een ATEX-certificaat geldig?

  Een ATEX-certificaat voor personen (zoals bij een cursus of examen) is meestal 5 jaar geldig. Daarna moet de kennis opnieuw worden aangetoond via hercertificering of een herhalingscursus, omdat normen en veiligheidsvoorschriften kunnen veranderen.

  Een ATEX-certificaat voor apparatuur (volgens ATEX 114) blijft geldig zolang de omstandigheden, het ontwerp en de toepassing ongewijzigd blijven. Bij wijzigingen of updates van de richtlijn kan een nieuwe beoordeling of hercertificering nodig zijn.

• Is een ATEX-certificaat verplicht?

  Ja, een ATEX-certificaat is verplicht wanneer je werkt in of met explosiegevaarlijke omgevingen.
  
  Apparatuur moet volgens ATEX 114 gecertificeerd zijn en werknemers die in deze zones werken, moeten aantoonbaar zijn opgeleid volgens ATEX 153. Zo voldoet het bedrijf aan de wetgeving en wordt de veiligheid van medewerkers en installaties gewaarborgd.